Bij evalueren denk je als lesgever misschien in eerste instantie aan manieren om na te gaan in welke mate studenten je leerstof en de vooropgestelde competenties beheersen. Maar evalueren houdt meer in. Deze onderwijstip legt je het verschil uit tussen assessment of learning en assessment for learning en hoe je beide evaluatievormen kwaliteitsvol kan aanpakken. 

Welke twee vormen van evalueren bestaan er?  

Evalueren is niet alleen een sluitstuk na een leerproces om cijfers te bepalen, maar is ook een motor voor leren: 

• Via examens, papers of andere evaluatievormen kan je als lesgever nagaan in welke mate je studenten de leerstof en competenties beheersen. Die evaluaties zijn een sluitstuk van een leerproces, leiden dan tot een cijfer voor de studenten en bepalen of studenten al dan niet kunnen slagen voor je opleidingsonderdeel. Deze vorm van evalueren is het zogenaamde assessment of learning.  
• Evaluaties kan je echter ook inzetten als motor voor het leren. Studenten krijgen zicht op waar ze staan in hun leerproces en kunnen hun leren bijsturen. Dat wordt assessment for learning genoemd. 

Kwalitatief toetsen slaat dus zowel op degelijk beslissen over de cijfers en het al dan niet slagen van studenten als op het leren van studenten bevorderen. Het UGent-toetsbeleid benadrukt dan ook beide functies van evalueren.   

Assessment of learning: evalueren om een oordeel te vellen en punten te geven 

Om een oordeel te kunnen vellen over het al dan niet slagen van studenten, is het nodig dat je evaluaties valide, betrouwbaar en transparant zijn. Dat zijn dé drie basiskwaliteitskenmerken die het UGent-toetsbeleid naar voren schuift: 

Validiteit 

Wat is validiteit?

Evaluaties zijn valide als ze precies die competenties evalueren die jouw opleidingsonderdeel beoogt. De vorm en inhoud van je evaluaties zijn hierbij goed afgestemd op de eindcompetenties van je vak. Die goeie afstemming tussen eindcompetenties, evaluaties en ook onderwijsactiviteiten wordt ook constructive alignment genoemd.  

Hoe zorg je voor een valide evaluatie?

• Vertrek van de eindcompetenties van je opleidingsonderdeel
  Vertrek niet alleen vanuit de leerstof om de vragen of opdrachten voor evaluatie op te maken, maar vanuit de eindcompetenties om te bepalen welke vragen je stelt op het examen of welke opdrachten je geeft in evaluaties. 
• Kies een geschikte evaluatievorm
  Valide evalueren of studenten in staat zijn om binnen een bepaalde tijd een afstand te zwemmen lukt natuurlijk niet aan de hand van een meerkeuze-examen. Daar is een praktische test voor nodig waarbij studenten die vaardigheid effectief kunnen demonsteren. Kies dus telkens een evaluatievorm die het mogelijk maakt om de competenties die je wil toetsen ook effectief te toetsen.  
• Zorg voor een representatieve weerspiegeling van de leerstof en competenties 
  Zorg dat de leerstof en competenties die je toetst evenwichtig gespreid zijn over verschillende evaluaties en over de vragen of opdrachten binnen die evaluaties. Bevraag vooral onmisbare leerstof. Vermijd spitsvondigheden, of vragen en opdrachten over niet-relevante details. Als een bepaalde competentie heel essentieel is in je opleidingsonderdeel, dan moet die voldoende voorkomen en doorwegen in het geheel van je evaluaties, examenvragen of de opdrachten.  
• Vertrek vanuit de eindcompetenties om examenvragen of evaluatieopdrachten te formuleren.  
  Als je wil toetsen of studenten bepaalde concepten kunnen toepassen op een casus, stel je best geen zuivere reproductievragen waarbij studenten definities moeten formuleren van die concepten. In een valide evaluatie formuleer je de vragen of opdrachten zo dat studenten ‘op niveau’ (dus op gebied van kennis, inzicht en toepassing) hun beheersing moeten tonen.  
• Stel een toetsmatrijs op.  
  Een toetsmatrijs is een handig hulpmiddel om ervoor te zorgen dat een examen of een geheel aan evaluaties valide en dus representatief is voor de eindcompetenties van een opleidingsonderdeel.  

Betrouwbaarheid 

Wat is betrouwbaarheid?

Net als wetenschappelijk onderzoek moet het 'onderzoek' naar de vaardigheden van de student betrouwbaar zijn. Dat wil zeggen dat de resultaten van evaluaties nauwkeurig, objectief en vrij van meetfouten en toevalsfactoren zijn. Cijfers van studenten zijn met andere woorden een correcte weergave van het werkelijke beheersingsniveau van een student. Evaluaties leveren dus telkens dezelfde cijfers op, zelfs wanneer voor een andere evaluatievorm zou gekozen zijn, een andere examinator evalueert of wanneer de evaluatie op een ander moment zou afgenomen zijn. 

Hoe kan je de betrouwbaarheid van een evaluatie verhogen?

• Formuleer de vragen en opdrachten helder en eenduidig. Laat collega’s je vragen nakijken (cf. vierogenprincipe). 
• Stem de moeilijkheidsgraad van de evaluatie af op de studenten waarvoor de evaluatie bestemd is. 
• Gebruik veel vragen en opgaven zodanig dat je een groot deel van de inhoud of de te toetsen competenties afdekt. Zo kom je tot een betrouwbaar oordeel dat niet afhangt van geluk met de vragen of opdrachten. 
• Voorzie voldoende tijd voor de evaluatie, tenzij tijdsdruk een uitdrukkelijke factor is in de beoordeling. 
• Zorg voor een rustige serene omgeving: niet te warm, niet te luidruchtig en spiekvrij.  
• Voorzie duidelijke instructies voor de studenten, zoals: wat is de evaluatievorm, wat zijn de scoringsregels en wat zijn de doelstellingen? 
• Streef nauwkeurigheid en objectiviteit na in de beoordeling door een antwoordsleutel, heldere evaluatiecriteria of rubrics te hanteren. Zo waak je erover dat ieder antwoord of iedere prestatie op dezelfde manier beoordeeld wordt.  
• Verbeter zonder naar de naam van de student te kijken. Verbeter per vraag en niet per examenkopij en haspel de examenkopijen nu en door elkaar om bias in je oordeel door de kwaliteit van voorgaande examenkopijen of antwoorden te voorkomen. 
• Als je met meerder evaluatoren werkt, maak dan duidelijke afspraken over evaluatiecriteria, antwoordsleutels en scoringsregels om een zo grote mogelijke mate van eenduidigheid in de beoordelingen te bekomen. 

Transparantie 

Wat is transparantie?

Transparantie over de vorm, het moment, de spelregels en inhoudelijke verwachtingen van evaluaties is erg belangrijk binnen de toetspraktijk aan de UGent. Studenten hebben voorafgaand aan een evaluatie immers het recht op alle informatie over de evaluatie waardoor ze hun competenties maximaal kunnen demonstreren. Omdat de UGent die transparantie zo hoog in het vaandel draagt, werden ook enkele minimale vereisten opgenomen in het Onderwijs- en Examenreglement: 

• Bied vragen en oefeningen aan tijdens de lessen die de concrete eisen voor het examen weerspiegelen. 
• Neem in de studiefiche informatie op over de evaluatiemomenten, de evaluatievormen, de eindscoreberekening bij meerdere evaluaties en de bijzondere voorwaarden om te slagen. 
• Communiceer in de lessen en/of via Ufora uitgebreid over alle modaliteiten van het examen. 

Hoe kan je de transparantie van een evaluatie verhogen?

• Geef met behulp van voorbeelden aan welk niveau je verwacht op het examen
  Door het niveau aan te geven van de examenvragen, toon je de studenten welk niveau je van hen verwacht aan het einde van het opleidingsonderdeel. Daardoor studeren ze gerichter en streven ze effectief naar dat niveau. Zo vergroot de kans dat ze bij het examen het gewenste niveau hebben bereikt. 
• Communiceer over het soort vragen
  Elke examenvorm vraagt een eigen specifieke voorbereiding. Een examenvorm toetst ook steeds specifieke vaardigheden. Communiceer daarom aan de studenten hoe het examen er zal uitzien en welk soort vragen je zal stellen, zodat ze zich op een juiste manier kunnen voorbereiden. 
• Maak de inhoudelijke verwachtingen van evaluaties duidelijk in de onderwijsactiviteiten
  Studenten moeten zowel vormelijk als inhoudelijk zicht krijgen op de examenverwachtingen. Dat betekent dat je niet enkel moet communiceren over het examen, maar je manier van lesgeven moet afstemmen op wat je wil bereiken. Op deze manier ervaren de studenten het niveau dat je nastreeft.
• Voorzie een boostersessie of intensieve examenvoorbereiding op het einde van de lessenreeks

Lees er meer over in de bijlage ‘Boostersessie en intensieve examenvoorbereiding'.

Assessment for learning: evalueren als motor voor leren 

Wat is assessment for learning? 

• Assessment for learning is een concept dat sedert de jaren 1980 opgang maakt en dat benadrukt dat evaluaties niet enkel ingezet kunnen worden om vast te stellen in welke mate studenten geleerd hebben maar ook als middel om hun leren te ondersteunen.  
• Bekijk onderstaand filmpje met Prof. Dr. Tammy Schellens van de vakgroep Onderwijskunde over “Wat is Assessment for learning? Waarom is dit zo belangrijk in het hoger onderwijs?” 

Meld je aan met je UGent account op MS Stream om de video te bekijken.

Hoe kan je assessment for learning inzetten? 

• Er zijn twee soorten evaluaties: op punten (summatief) en niet op punten (formatief). Beide zijn leerrijk omdat studenten feedback ontvangen over hoe ver ze staan in hun leerproces. Dat kan nog versterkt worden door aan die evaluaties rijke feedback te koppelen zodat studenten hun leren kunnen bijsturen. 
• Bij voorkeur gebeuren evaluaties niet na afloop van een leerproces (zoals aan het einde van een semester), maar tussentijds en zelfs liefst meerdere malen en geïntegreerd doorheen het leerproces. Tussentijdse evaluaties leveren bijzonder krachtige leermogelijkheden op. Bekijk het overzicht aan mogelijkheden om tussentijds te evalueren.
• Evaluaties hoeven ook niet enkel voor lesgevers gebeuren, ook studenten kunnen hierin een bepaalde rol opnemen. Zo zijn vormen van peerassessment of selfassessment waarbij studenten respectievelijk elkaar of zichzelf beoordelen bijzonder leerrijk en heel geschikte methodes waarbij je evalueren als middel tot leren inzet.  
• Bekijk onderstaand filmpje met Prof. Dr. Tammy Schellens van de vakgroep Onderwijskunde over “Hoe kunnen lesgevers dit vormgeven? Valt dit te rijmen met punten geven?” 

Meld je aan met je UGent account op MS Stream om de video te bekijken.

Waar vind je een inspirerend praktijkvoorbeeld van assessment for learning? 

Bekijk onderstaand filmpje met Prof. Dr. Tammy Schellens van de vakgroep Onderwijskunde waarin geschetst wordt hoe ze te werk gaat met haar studenten. In het voorbeeld denken studenten na over de evaluatiecriteria en maken ze rubrics op om in peerassessment toe te passen. Studenten geven aan de hand van stemsystemen en deze rubrics een beoordeling en feedback aan elkaar. 

Meld je aan met je UGent account op MS Stream om de video te bekijken.

Naast kwaliteitsvol toetsen in de opleidingsonderdelen, is het uiteraard belangrijk om toetsing over de vakken heen te bekijken in de opleiding en hierin voldoende af te stemmen. Als je meer wil weten over kwaliteitsvol toetsen binnen een opleiding, klik hier.

Meer weten? 

• Neem de uitgebreide bundel Evalueren door. 
• Lees de bron waarop deze onderwijstip is gebaseerd: 
  • SCOULLER, K. (1998). The influence of assessment method on students' learning approaches: multiple choice question examination versus assignment essay. Higher Education, 35, 453-472.